Truyện tranhlà những câu chuyện đã xảy ra trong cuộc sống hay những chuyện được hình dung ra được bộc lộ qua những bức tranh có hoặc không kèm lời thoại hay các từ ngữ, câu văn kể chuyện.
Hai dòng truyện tranh ảnh hưởng lớn tới mọi dòng truyện tranh bây chừ là truyện tranh Nhật Bản (Manga) và truyện tranh Âu - Mỹ (Comic). bây chừ xuất hiện một dòngtruyện tranhmới chịu ảnh hưởng củaMangaNhật Bản và đang dần nổi danh đó là Truyện tranhHàn Quốc(Manhwa). Ngoài ra Manhua (mạn họa) của Trung Quốc cũng là một dòng truyện tranh đang chiếm thị phần ngày càng lớn. Và truyện tranh đã được xem là nghệ thuật thứ chín của nhân loại[1]. Nhiều liên hoan cùng các buổi lễ trao giải dành cho truyện tranh đã được tổ chức ở nhiều nơi trên thế giới.
Sylvain Lemay, giảng viên truyện tranh của Canada cho rằng trước đây mọi người cho truyện tranh chỉ hợp cho con nít, nhưng nay quan niệm này đã thay đổi, đối tượng của truyện tranh đã mở rộng và hướng đến người lớn nhiều hơn. Ở Việt Nam, dòng truyện tranh này cũng từng được khai khẩn, qua loạt Danh tác Việt Nam của công ty Phan Thị, chuyển thể các tác phẩm văn học nổi danh ở Việt Nam sang thể loại truyện tranh.
Truyện tranh không chỉ là thứ để giải trí, chúng còn có thể được dùng cho mục đích giáo dục[5], cũng như là món ăn và là người bạn tinh thần không thể thiếu đối với nhiều người khi còn ở lứa tuổi trẻ thơ[6][7].
Chúng cũng được đánh giá là có tác động tốt với tinh thần, tâm hồn và hành vi của con nít khi mà các nhân vật luôn cho con nít thấy những mặt tốt và ấn tượng, chúng sẽ bắt chước theo như thế với tính học hỏi và bắt chước vốn có của mình. Như các nhân vậtsiêu anh hùngđượcphương Tâydùng để giáo dục tiềm năng đạo đức của con nít[8][9].
Nó cũng là một cách để con nít rèn thói quen đọc sách. Đây cũng là sở thích của các em, cũng là thú vui thư giãn, giải trí sau những giờ phút học tập găng. Với những cuốn truyện tranh hữu ích và lý thú có thể giúp giáo dục và giáo dưỡng trẻ, giúp trẻ phát huy khả năng sáng tạo phong phú, phát triển năng khiếu... Nó cũng là cách tốt để truyền tải các kiến thức khô khan như lịch sử[10]Tại khoaHIVcủa Bệnh viện Nhi đồng Tygerberg củaNam Phi, một bộ truyện tranh có nội dung giới thiệu các kiến thức về HIV/AIDSđã được phát cho các bệnh nhi nhiễm HIV để giúp chúng có thể đối phó với căn bệnh thế kỷ này.[11]
Với sự phát triển trí tuệ thì truyện tranh được đánh giá là: mặc dù chưa hiểu được về nội dung của truyện, nhưng với những cuốn truyện tranh về con vật, nhiều màu sắc hấp dẫn, truyện có nhiều tranh ảnh phong phú…cũng giúp trẻ phát triển khả năng nhận thức được màu sắc, thiên nhiên… kích thích trẻ nhận biết và quan sát đồ vật, tạo đà cho trẻ khám phá thế giới xung quanh. Khi bé lớn hơn, với hình thức vừa đọc truyện cho bé vừa đặt câu hỏi diễn biến tiếp theo của truyện giúp trẻ phát triển tư duy phán đoán và trí hình dung phong phú. Việc khuyến khích trẻ kể lại truyện đã được nghe cũng giúp cho trẻ phát triển được trí nhớ tốt, những lời khen ngợi khi bé trả lời những câu hỏi đúng khi phán đoán đồ vật, nhận vật, kết quả... trong truyện sẽ động viên và khuyến khích được trẻ yêu thích được nghe và đọc sách sau này[12]. Truyện tranh cũng giúp con nít tập đọc và có vốn từ phong phú hơn khi đọc[13][14].
Truyện tranh cũng là một hình thức để quản bá văn hóa của các quốc gia ra thế giới bên ngoài. Như một cửa ngỏ tiếp cận với văn hóa Nhật Bảnmangađã tạo ra được một số lượng lớn người ái mộ trên khắp thế giới và là một trong những sản phẩm xuất khẩu văn hóa thịnh hành nhất của giang sơn này và góp phần giúp Nhật Bản trở thành thành một trong những nước xuất khẩu văn hóa hàng đầu thế giới[15]. Nó có quy mô lớn đến nỗi làm lưu mờ cả thị trường truyện tranh phương Tây[16]. Có nhiều người trên thế giới đã học tiếng Nhật để có thể đọc được manga[17][18].
Tại Nhật Bản các thể loại manga khác nhau được chia ra theo đối tượng mà chúng sẽ giúp phát triển tâm lý tối đa nhưshōnen mangadành cho thanh niên cốt tử là robot, du hành không gian, khoa học giả tưởng, khoa học kỹ thuật... Sự hoàn thiện cá nhân, kỷ luật thép, hy sinh vì sứ mệnh và vinh dự phục vụ xã hội, cộng đồng, gia đình và bạn bè. Cònshojodành cho thiếu nữ thì tập kết vào cuộc sống nội tâm của nhân vật nữ chính với các hình ảnh vừa nhẹ nhàng vừa phức tạp và thường bỏ qua ranh giới của các khuôn hình để tạo ra một mạch thời gian liên tục mà không hề có sự tự sự[16]. thể loạikodomodành cho thiếu nhi mang tính giáo dục rất cao nói về đạo đức, lẽ phải của cuộc sống, cách cư xử như những người tốt và chu đáo[19]...
Về vấn đề bạo lực trong truyện tranh, có những ý kiến cho rằng, thật ra những nhận định tiêu cực về truyện tranh bắt nguồn tự hiểu biết không đúng về loại hình văn hóa này. Những người phê phán truyện tranh đã không để ý đến sự phân cấp về lứa tuổi trong thể loại truyện tranh, về xu hướng hình thành phát triển của các truyện tranh dành cho người lớn tuổi, và về các đọc truyện tranhbiểu thị sự chuyển biến tâm lý của thanh thiếu niên, một lứa tuổi nằm giữa lằn ranh "con trẻ" và "người lớn".
| “ | mặc dù có thể do là sự khác biệt văn hóa, những người trưởng thành chưa từng đọc hay biết manga có thể cảm thấy rằng, khi chỉ nhìn thấy những cảnh tượng đó, võ thuật thật là bạo lực và cái chết của các nhân vật thật sự tàn ác. Những thiếu niên, với tư cách là độc giả, cảm thông với các nhân vật khi chúng sinh sống, phát triển và đọc các cảnh bạo lực đó xem xét trong quờ bối cảnh của cốt truyện. Bạo lực xuất hiện ở đấy không đơn giản chì phục vụ cho bạo lực. | ” |
—Natsume Fusanosuke,[20] | ||
Truyện tranh được đánh giá là bổ ích cho sự phát triển trí hình dung của người đọc[21][22]. Với các ý kiến về việc đọc truyện tranh hạn chế trí hình dung của người đọc do hình ảnh thì cũng có ý kiến là các môn nghệ thuật có hình ảnh khác nhưkịchnghệ,phim ảnh... cũng sẽ độc hại không kém nếu nó đúng[5][23].
Từ ngày 30 tháng 5 đến 4 tháng 6 tại Thư viện Hà Nội (47 Bà Triệu, Hà Nội) một lễ hội truyện tranh đã được tổ chức với mục đích giới thiệu các giá trị chân chính của truyện tranh và chứng tỏ cho công chúng thấy truyện tranh xứng đáng là một thể loại nghệ thuật thật sự.[2]
Chỉ trích
Về tác hại, dưới góc nhìn của các giáo sư đầu ngành ngôn ngữ học, các nhà báo, nhà văn, ngôn ngữ của trẻ ngay từ đầu đời đã bị ảnh hưởng xấu sẽ dẫn tới những hậu quả lâu dài. Đặc biệt, ngôn ngữ của nhiều truyện mang tính "chợ búa" không chỉ tác động đến việc hành văn mà còn ảnh hưởng xấu đến tâm hồn và nhân cách của người đọc trẻ tuổi (đặc biệt con trẻ)[24].
Ngay tại Nhật Bản, xứ sở của truyện tranh, những mặt trái do tác hại của truyện tranh gây ra cho giới trẻ Nhật Bản cũng không hề nhỏ. nhiều phương tiện thông tin đại chúng của Nhật Bản đã lo ngại khi lên tiếng cảnh báo về những truyện tranh có nội dung không lành mạnh đang ngầm đục khoét tâm hồn giới trẻ nước này[25].
Đã có những bàn cãi quyết liệt về giới hạn nào của mức độ bạo lực nên xuất hiện trong các tác phẩm truyện tranh. Và thực tế về sự nổi danh của một số bộ truyện tranh có nội dung bạo lực cao độ cho thấy tính lưỡng chuẩn của độc giả khi đánh giá vấn đề này. Ron Goulart chỉ ra rằng những yếu tố bạo lực và phản giáo dục, mà mọi người phàn nàn ở các bộ truyện tranh quá đà, có thể được tìm thấy trong các chương trình truyền hình và truyền thông khác mà mọi người có thể thấy hàng ngày. Nội dung của những chương trình truyền thông các loại thực sự đã đẩy con người đi tới gần đến mức giới hạn và điều này đã châm ngòi cho các cuộc bàn cãi về mối tương quan giữa tự do ngôn luận và trách nhiệm của mỗi người. Một ý kiến khác cho rằng hiện tượng này cho thấy độc giả đã "mất cảm giác" trước nạn bạo lực trong truyện tranh. Còn họa sĩ Rick Veitch thì nhận định: một trong những đặc tính của truyện tranh là xuyên phá vào trong bản ngã của mỗi người, nơi quờ những thứ bị đè nén đều tích chứa trong đó.[26]
Theo PGS.TS Phạm Văn Tình, Viện từ điển và Bách khoa thư, đọc nhiều truyện tranh sẽ tác động sâu sắc đến tư duy của người đọc. Truyện tranh khiến trẻ lười hình dung, điều đó dần dần hình thành thói quen lười suy nghĩ, thích cái có sẵn[24].
Theo nhà văn Văn Giá, truyện tranh không có lỗi, lỗi là ở người viết loại truyện ấy. Để con nít được đọc những cuốn truyện tranh bổ ích thì nhà xuất bản cần chỉnh đốn truyện tranh. Truyện phải cung cấp những truyện có chất lượng cả phần hình lẫn phần lời mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Bên cạnh đó, nhà trường và gia đình cần có những hoạt động khích lệ trẻ đọc những tác phẩm viết về các danh nhân, lịch sử, để tăng vốn hiểu biết, tích lũy vốn ngôn ngữ.
Truyện tranh có mộtlịch sửdài gắn liền với sự phát triển củanhân loại. Lần trước hết xuất hiện tại Trung Quốc, truyện tranh chỉ giống như một loại tranh biểu thị những câu chuyện hàng ngày. Truyện tranh ở thời này được vẽ trên những mảnh tre và chúng chỉ dành cho những gia đình no ấm - những người thời bấy giò có đủ tiền để mua truyện tranh. Truyện tranh thời kì đó đã dần bị quên lãng tại Trung Quốc.
Truyện tranh thật sự trở nên nổi danh khi lần trước hết được xuất bản tại Nhật vào thế kỉ 11 bắt nguồn từ những bứcbiếm hoạ. Từ đó đến nay, truyện tranh Nhật Bản vẫn được coi là số một thế giới vớidoanh thukhổng lồ hàng năm và sự xuất hiện khắp mọi nơi của nó. Một trong những bộ truyện nổi danh nhất làDoraemoncủa tác giảFujiko F. Fujio(Hiroshi Fujimoto), mặc dù bộ truyện đã kết thúc nhưng vẫn có hàng triệu người thương quý và đọc nó.
hiện tại người Nhật đọc truyện tranh ở khắp mọi nơi, từ bến xe bus, tàu điện ngầm... đến những cửa hàng lớn, nhà xuất bản. Người người đọc truyện tranh trên xe bus, đi dạo và ở công sở. quờ các khu phố đều có tiệm sách với các manga thuộc nhiều thể loại khác nhau, cũng như có nơi có các phòng chờ và nhiều người có thể đọc mà không cần mua khi hay cần chờ thứ gì đó[3].
ỞChâu Âu, truyện tranh xuất hiện vào đầu thế kỉ 19 tạiThuỵ Sĩvà có nhiều bước phát triển. nổi danh nhất là các bộ truyện tranh hài hước của Châu Âu nhưng các nhà xuất bản Châu Âu lại không chú trọng dạo hào kiệt cũng như cốt truyện nên truyện tranh Châu Âu chỉ dừng lại ở những bộ chuyện hài hước.PhápvàBỉlà hai trong những nước nổi danh về truyện tranh ở Châu Âu.
Từ Châu Âu, truyện tranh lan sang cảChâu Mỹvà phát triển mạnh thànhđối thủ cạnh tranhcủa Nhật Bản.Công tytruyện tranh lớn nhất tại Mỹ bây chừ làMarvel Publishing, Inc. Các tác phẩm truyện tranh của công ty này đã được chuyển thành nhữngbộ phimnổi danh với doanh thu lớn.
